ՄԱՍ 2. ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐ ՁԵՐ ԴԻՄԱՑ ԴԵՌԱՀԱՍ Է: ԴԵՌԱՀԱՍԻ ԻՆՔՆԱԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԻ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԸ
Դեռահասներր գնահատում են գիտակ ու խիստ, բայց արդարամիտ, բարեմիտ ու նրբամիտ, տակտով օժտված ուսուցիչներին, որոնք կարողանում են հետաքրքիր ու հասկանալի ձևով բացատրել նյութը, ընտրել աշխատանքի ճիշտ տեմպ, նրանում ներգրավել աշակերտներին և այն առավել չափով արդյունավետ դարձնել բոլորի և յուրաքանչյուրի համար: Բարձր են գնահատվում այն ուսուցիչները, որոնք դասաժամերը զուր տեղը չեն ծախսում: Դուր չեն դալիս այն մանկավարժները, որոնք բացասաբար են վերաբերվում երեխաների ինքնուրույն դատողություններին:
Ուսման բովանդակությունը դեռահասության շրջանում ընդլայնվում է, քանի որ գիտելիքների ձեռք բերման պրոցեսը հաճախ կատարվում է նաև դպրոցի և ուսումնական ծրագրերի սահմաններից դուրս, դառնում է ինքնուրույն ու նպատակասլաց: Տարիքի հետ այդ միտումը ուժեղանում է: Զգալի թվով սովորողների մոտ ի հայտ են գալիս այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են մտավոր աշխատանք կատարելու կայուն հակվածությունը, նոր գիտելիքների և հմտությունների տիրապետելու ձգտումը, ուսումնական որոշակի առարկաների, գիտության, տեխնիկայի և արվեստի որոշ բնագավառների նկատմամբ կայուն հետաքրքրությունը: Հիշյալ բնագավառներից մեկում կամ մի քանիսում որոշ դեռահասների գիտելիքները կարող են նկատելիորեն գերազանցել տարիքային նորման:
Սակայն յուրաքանչյուր դասարանում, որպես կանոն, կա ընդունակ, բայց դասերի ընթացքում վատ սովորող դեռահասների մի խումբ:
Մտավոր գործունեության նկատմամբ ունեցած հակվածությունը, ողջախոհությունը, դյուրըմբռնողությունը, տևականորեն և կենտրոնացած աշխատելու կարողությունը, իմացական արդյունավետ գործունեությամբ զբաղվելու ցանկությունը ուսումնական առարկաների բովանդակությանը տիրապետելու ընթացքում չեն դրսևորվում: Նման դեպքերում անձի արժեքավոր որակները ձևավորվում են ոչ թե դպրոցական գիտելիքները յուրացնելիս, այլ այնպիսի ինքնուրույն գործունեության ընթացքում, որի բովանդակությունը դուրս է գալիս դպրոցական ծրագրերի սահմաններից:
Անձի ձևավորման համար լավագույն պայմաններ են ստեղծվում այն դեպքում, երբ գիտելիքների ձեռք բերումը դեռահասի համար սուբյեկտիվորեն անհրաժեշտ է դառնում ինչպես ներկայումս, այնպես էլ ապագային նախապատրաստվելու համար, երբ պարապմունքների տարբեր տեսակները հագեցվում են իմացական և արդյունավետ, ստեղծագործական բնույթի խնդիրներով, որի շնորհիվ նպաստում են ինքնակրթությանն ու ինքնակատարելագործմանը: Հենց դեռահասության շրջանում են առաջ գալիս ուսուցման այն նոր դրդապատճառները, որոնք կապված են կենսական հեռանկարների, մասնագիտական մտադրությունների և ինքնագիտակցության ձևավորման հետ: Դեռահասը սկսում է գիտակցել իր ձեռք բերած գիտելիքների և կուլտուրական զարգացման մակարդակի թերությունները: Նրա համար իմացական ակտիվության աղբյուրներ են դառնում իր անձից ունեցած դժգոհությունը և մտադրությունը իրագործելու ձգտումը: Իր ինքնուրույն պարապմունքների ընթացքում նա առաջ է քաշում հեռավոր ու մոտակա նպատակներ, որոնք կազմակերպում և ուղղվածություն են հաղորդում նրա գործունեությանը: Ուսուցումը անձնային իմաստ է ստանում և ձևափոխվում է ինքնակրթության: Ուսումնական գործունեության այդ որակապես նոր ու բարձրագույն տեսակի ծագումն ու զարգացումը տեղի են ունենում դեռահասության շրջանում:
Բայց հենց այդ տարիքում դպրոցական ուսուցումը կարող է ձևական գործունեություն դառնալ այն դեպքում, երբ դեռահասը ունի ուժեղ ոչ ուսումնական հետաքրքրություններ, բայց իմացական հետաքրքրությունները նրանում բացակայում են, այսինքն` երբ ձևավորվող անձնային արժեքների համակարգում գիտելիքների յուրացումը լուրջ տեղ չի զբաղեցնում: Դպրոցում սովորելու անհրաժեշտության լոկ վերացական ըմբռնումը դեռահասի համար աշխատանքը բավարար դրդիչ ուժ չէ: Որպես դրդապատճառ ավելի մեծ նշանակություն ունի բարձր դիրք ունենալու ձգտումը (օրինակ, երբ աշակերտը ցանկանում է լինել դասարանի լավագույն աշակերտների շարքում և մնացած համադասարանցիների հետ համեմատած այլ, ավելի բարենպաստ դիրք ունենալ):
Բայց երբ գլխավորր համարվում են գնահատականները և յուրացվող գիտելիքները աշակերտին չեն հետաքրքրում, ապա ուսումնական գործունեությունը կորցնում է իր նպատակասլացությունն ու կազմակերպվածությունը: Սովորելը դառնում է անհետաքրքիր ու ծանր աշխատանք, իսկ յուրացված գիտելիքները ձևական բնույթ են կրում:
Նյութը վերցված Ի. Կոնի «Երեխան և հասարակությունը» 1988թ. աշխատությունից
Հետ